Ουρανός - Γαία: το πρώτο ζευγάρι Θεών

Πολύ πριν από τις κοσμολογικές θεωρίες των φιλοσόφων της Ιωνίας, η μυθολογική ποίηση είχε αναλάβει να ικανοποιήσει με θαυμάσιες εξηγήσεις τη φυσική περιέργεια του ανθρώπου για την γένεση του σύμπαντος και των θεών. Το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της πρώτης κοσμογονίας ανιχνεύεται στο έργο "Θεογονία" του Ησίοδου. Μυθολογική στη μορφή της είναι βαθιά φιλοσοφική στο βάθος της, και τα κομμάτια που τη συνθέτουν είναι η πρώτη προσπάθεια ανακάλυψης των στοιχείων της φύσης και της πρώτης δημιουργίας.

Στην "Θεογονία" του Ησίοδου το Χάος, η Γη και ο Έρως αποτελούν την πρωταρχική τριάδα. Αυτές οι μορφές είναι αυτογέννητες και με τη σειρά τους γεννούν απογόνους, εκτός από τον Έρωτα που δεν γεννά αλλά ενεργεί σαν δύναμη έλξης που ωθεί τις άλλες δυνάμεις στη δημιουργία. Με τον Έρωτα όλα θα γεννηθούνε, διαδοχικά, από το Χάος και τη Γαία, δηλαδή από το διάστημα και τη γήινη ύλη.

Στην αρχή λοιπόν βασίλευε το αιώνιο, το βυθισμένο στο σκοτάδι Χάος. Αυτό στάθηκε η πηγή ζωής στον κόσμο. Όλα προήλθαν από το χάος, οι θεοί οι αθάνατοι και ολόκληρος ο κόσμος. Από το Χάος γεννήθηκε και η θεά Γαία. Η παντοδύναμη Γαία γέννησε πρώτα τον απέραντο γαλάζιο Ουρανό, τα Βουνά και το Πέλαγος. Ο Ουρανός αφού σκέπασε τον κόσμο ολάκερο, έσμιξε με την καρποδότρα Γαία και στο εξής η Γαία ενώνεται με τον Ουρανό για να φέρει στην επιφάνεια και τα άλλα στοιχεία. Ο γάμος τους που τραγουδήθηκε αργότερα από την ελληνική ποίηση θα είναι η πηγή της ζωής του κόσμου.

...ουρανός και γη μορφή μια ήταν, και αφού χωρίστηκαν το ένα από το άλλο, γέννησαν και έφεραν στο φως τα πάντα, τα δένδρα, τα πετούμενα, θεριά που τρέφει η αρμύρα ως και το γένος των θνητών

Ουρανός και Γαία είναι το πρωταρχικό ζευγάρι, το αθάνατο ζευγάρι που γεννά αρχικά τον Ωκεανό, τον ποταμό των ποταμών και ακολουθούν μυριάδες θεότητες που εκφράζουν τις μεγάλες δυνάμεις της Φύσης και τα κύρια φαινόμενά της. Νηρηίδες, Τιτάνες, Γίγαντες, Γοργόνες, Μέδουσα, Πήγασος, Κύκλωπες, Ωκεανίδες, χιλιάδες χιλιάδων γιοι και θυγατέρες που δίνουν ένα πρόσωπο σε γνωστά και άμεσα φυσικά φαινόμενα και σώματα, όπως οι θάλασσες και οι στεριές, τα βουνά και τα ποτάμια, ο ήλιος και το φεγγάρι, η μέρα και η νύχτα.

Όμως σύμφωνα με το μύθο, ο Ουρανός, που τόσο μεγάλο μέρος είχε στη κοσμογένεση, θέλησε κάποια στιγμή να σταματήσει αυτή τη διαδικασία. Έτσι, μόλις γεννιόντουσαν τα παιδιά του αυτός τα βύθιζε μέσα στα σπλάχνα της γης. Η μάνα τους, όμως, η Γαία, οργισμένη με την σκληρότητα του συζύγου της, οπλίζει εναντίον του τον πιο επιδέξιο από τους γιους της, τον Κρόνο, που αιφνιδιάζει τον πατέρα του, τον ακρωτηριάζει και ρίχνει μακριά τα νεκρά υπολείμματα του ανδρισμού του στη θάλασσα. Γύρω από αυτά τα θεϊκά απομεινάρια μαζεύεται ένας λευκός αφρός από τον οποίο γεννιέται η Αφροδίτη. Ο Ουρανός και η προσπάθειά του να αναχαιτίσει την εξέλιξη του κόσμου οδήγησε στην καταστροφή των παιδιών του αλλά και στη δική του καταδίκη στην αιώνια ανικανότητα. Το έργο της γέννησης, που ανεστάλη προσωρινά, συνεχίστηκε κάτω από την εξουσία του Κρόνου, δηλαδή του Χρόνου, που ρυθμίζει στο εξής την αναγκαία πορεία των πραγμάτων.