Ουρανία Τουτουντζή, εισήγησις στο "Α Συνέδριο για τα Αρχαία Θρακικά Μυστήρια", Αλεξανδρούπολις, 2001)
Ο ευσεβής μελετητής των Ελευσινίων Μυστηρίων θα αντιληφθεί σύντομα ότι τα Μυστήρια συνδέονται με τους πολιτειακούς θεσμούς και, πιο συγκεκριμένα με τους υγιείς θεσμούς μίας δημοκρατικής πολιτειακής οργανώσεως. Ας ξεκινήσουμε από τον κεντρικό Μύθο των Μυστηρίων που λίγο-πολύ είναι γνωστός σε όλους και που αφορά στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη τον Μεγάλο Θεό του Κάτω Κόσμου. Η Θεά Δήμητρα, η Μητέρα της Περσεφόνης, περιπλανιόταν πενθώντας την χαμένη της κόρη και έφθασε κάποια στιγμή στην Ελευσίνα. Βασιλεύς της Ελευσίνος ήταν τότε ο Κελεός του οποίου το όνομα σημαίνει Δρυοκολάπτης δηλώνοντας ίσως τον άγριο κάτοικο των δασών που δεν έχει ακόμη διδαχθεί την Γεωργία.
Η Δήμητρα εκάθησε σε ένα πηγάδι, το Παρθένιον φρέαρ, κάτω από τον ίσκιο μίας ελιάς, για να ξεκουρασθεί. Είχε αλλάξει την θεϊκή της όψη και είχε πάρει την μορφή μίας πτωχής γερόντισσας. Εκεί την ευρήκαν οι κόρες του βασιλεώς Κελεού που ήλθαν ως το πηγάδι για να πάρουν νερό με τις στάμνες τους. Οι κόρες ελυπήθηκαν την πτωχή γερόντισσα που ενόμισαν ότι έβλεπαν και την επήραν μαζί τους στο ανάκτορο. Εκεί τις υποδέχθηκε η γυναίκα του Κελεού, η Μετάνειρα, που εκρατούσε στην αγκαλιά της το τελευταίο της τέκνο, τον Δημοφώντα. Η Μετάνειρα δεν αναγνώρισε ούτε εκείνη την Θεά, διαισθάνθηκε όμως την βαθειά της θλίψη, την συμπόνεσε κι εθέλησε να την βοηθήσει. Η γλυκύτης που διατηρούσε η μορφή της Θεάς παρά την μεταμφίεσή της έκανε την Μετάνειρα να αποφασίσει να της εμπιστευθεί την ανατροφή του μικρού Δημοφώντος. Η Δήμητρα άρχισε να ανατρέφει τον νεαρό Δημοφώντα με νέκτραρ και αμβροσία κι εκείνος άρχισε να αποκτά μία θεϊκή ομορφιά. Κάθε βράδυ, όταν όλοι είχαν αποσυρθεί στα δωμάτιά τους, η Δήμητρα επερνούσε το μικρό αγόρι επάνω από την φωτιά που έκαιγε, άσβεστη, στην εστία του ανακτόρου. Η φωτιά θα είχε κάνει το αγόρι αθάνατο εάν η βασίλισσα Μετάνειρα που είχε αρχίσει να εκπλήσσεται από την πρωτοφανή για τους θνητούς ομορφιά του υιού της, δεν αποφάσιζε να παρακολουθήσει κρυφά την Ξένη, τις ώρες που εκείνη αφιέρωνε στην φροντίδα του παιδιού. Βλέποντας την μυστική ιεροτελεστία της φωτιάς, η Μετάνειρα, όρμησε επάνω στην Θεά Δήμητρα κατηγορώντας την ότι προσπαθούσε να αφανίσει τον Δημοφώντα. Τότε η Δήμητρα ετράβηξε το παιδί από την φωτιά, το άφησε στο δάπεδο κι' εστράφηκε οργισμένη προς την Μετάνειρα αποκαλύπτοντάς της ποιά στ' αλήθεια ήταν. Για τον μικρό Δημοφώντα όμως ήταν πια αργά. Η ιεροτελεστία της φωτιάς είχε διακοπεί και η μοίρα του θα ήταν στο εξής η μοίρα όλως των θνητών.
Ας δούμε τώρα τα ονόματα των τεσσάρων θυγατέρων του Κελεού και της Μετάνειρας που είχαν οδηγήσει την Δήμητρα στο άνάκτορο της Ελευσίνος. Ήταν η Καλλιδίκη, η Κλεισιδίκη, η Δημώ και η Καλλιθόη. Είναι φανερό ότι το όνομα Κλεισιδίκη συνδέεται άμεσα με την Δικαιοσύνη που είναι η βάσις της Δημοκρατίας. Η λέξις κλυτός (με ύψιλον) σημαίνει τον περιώνυμο, τον περίφημο, τον ξακουστό. Η λέξις αυτή όμως απαντάται στον Όμηρο και με ει, με την ιδία έννοια. Η Κλεισιδίκη, είναι λοιπόν αυτή που έχει γίνει, ξακουστή για την δικαιοσύνη της κρίσεως και των έργων της, είναι η φίλη της Δίκης. Όσο για την Καλλιδίκη που επίσης συνδέεται με την Δίκη, η σημασία του ονόματός της είναι προφανής. Η Δίκη είναι μία σημαντική Εθνική θεά των Ελλήνων. Αντιπροσωπεύει το παρθενικό ομοίωμα της Μεγάλης Μητέρας. Είναι κόρη του Διός και της Θεάς Θέμιδος, της πρώτης Θέαινας με την οποίαν σύμφωνα προς την επικρατέστερη παράδοση, ενώθηκ ο Ζευς. Το όνομα της Θέμιδος δηλώνει τους νόμους της Φύσεως αλλά και τους νόμους που πρέπει να διέπουν την ανθρώπινη συμβίωση αφού οι τελευταίοι οφείλουν να πηγάζουν από τους πρώτους. Όσο για το όνομα Δημώ, το όνομα της τρίτης θυγατέρας του Κελεού και της Μετάνειρας, συνδέεται άμεσα με τον Δήμο.
Ο ελληνικός Δήμος, το πρώτο θεμέλιο της μόνης αληθινής Δημοκρατίας που είναι η άμεση, θεωρήθηκε ιερός στην αρχαία Αθήνα και λατρεύθηκε με ιδιαίτερες τιμές. Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στην στοά του Ελευθερίου Διός στην αθηναϊκή αγορά υπήρχε μία τοιχογραφία του Ευφράνορος στην οποίαν παρίστατο ο Θησεύς στο πλευρό της Δημοκρατίας και του Δήμου. Άλλωστε, πολλοί καλλιτέχνες, γλύπτες και ζωγράφοι, αναπαρέστησαν τον Δήμο στην θεϊκή του υπόσταση. Επίσης, στην αθηναϊκή Αγορά υπήρχε βωμός αφιερωμένος στον Δήμο και τις Χάριτες. Η λέξις Δήμος (Δάμος αρχικώς) που δεν δηλώνει απλώς τον λαό, αλλά τον πεπαιδευμένο και οργανωμένο σε Δήμο λαό, προέρχεται από το ρήμα δαίω (με αι) που έχει την έννοια του μοιράζω (γι' αυτό και στην ελληνική γλώσσα το δείπνο ονομάζεται δαις, πάλι με αι). Ρίζα του ρήματος δαίω είναι το θέμα δα. Αλλά το όνομα Δα είναι δωρικός τύπος του ονόματος Γα-Γαία. Η Δήμητρα ονομάσθηκε έτσι ως Μητέρα της Γης: Δα - μάτερ. Η οργάνωσις της ζωής του Δήμου και της Πόλεως οδήγησε στο μοίρασμα των πηγών της διατροφής άρα και στον χωρισμό της επιφάνειας της γης σε μικρούς κλήρους, σε χωράφια τα οποία οι πολίτες όφειλαν να καλλιεργήσουν αλλά και να υπερασπίσουν όταν χρειαζόταν.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια τα εδίδαξε σε εμάς τους ανθρώπους η ιδία η Θεά Δήμητρα. Συγχρόνως, η Θεά μας εδίδαξε και την Γεωργία, μας εμύησε δηλαδή στην γνώση της καλλιέργειας της Γης. Στην πραγματικότητα μάλιστα δεν δικαιούται κανείς να διαχωρίζει τα δύο αυτά δώρα της Θεάς, να διαχωρίζει δηλαδή την γνώση της Γεωργίας από την διδασκαλία των Μυστηρίων. Η Γεωργία αποτελεί μέρος των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Η καλλιέργεια της γης έχει για τους Έλληνες ιερό χαρακτήρα. Είναι μία πράξις μέσω της οποίας δεν εξασφαλίζουν μόνον την διατροφή τους αλλά αποδίδουν επίσης τιμές στην Μεγάλη Θεά Δήμητρα και την Μητέρα Γαία. Ο Μέγας Ουρανός χαρίζει στην Γαία το θεϊκό του σπέρμα χρησιμοποιώντας, για τον σκοπό αυτό, τις ζωογόνες βροχές και τον Άνεμο. Έτσι γεννούνται οι δρυμοί, η άγρια βλάστησις, τα ζώα, τα πουλιά και οι ιχθύες. Έτσι γεννούνται τα πρώτα κύτταρα της ζωής, έτσι γεννούνται και οι άνθρωποι οι οποίοι, προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους, καλούνται από τους ιδίους τους Θεούς να κάνουν μία έλλογη παρέμβαση στο γόνιμο έδαφος, να οργώσουν και να καλλιεργήσουν ένα μέρος αυτού του εδάφους, έτσι ώστε να υπερβούν την καθημερινή ανάγκη της εξασφαλίσεως της τροφής και να αφοσιωθούν σε ειρηνικές ασχολίες, στον πολιτισμό, δηλαδή στην φιλοσοφία, την τέχνη και τους πολιτειακούς θεσμούς. Καλλιεργώντας τα εδάφη, ο άνθρωπος συσφίγγει και ολοκληρώνει τον δεσμό του με την Μητέρα Γαία. Στο εξής, η γη αυτή που γεννά και τρέφει τους ανθρώπους θα είναι η ιδία που θα δεχθεί τα κορμιά τους όταν τελειώσουν την πορεία του βίου - τουλάχιστον στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η σορός του νεκρού δεν παραδίδεται στην εξαγνιστική δύναμη του Πυρός. Έτσι, τα εδάφη εις τα οποία πραγματοποιείται η μόνιμη εγκατάστασις των ανθρωπίνων πληθυσμών και η απαρχή της Γεωργίας, γίνονται για τις επόμενες γενεές τα ιερά εδάφη, που τους παρέδωσαν οι προπάτορές τους για να καλλιεργήσουν, να τα υπερασπίσουν και να τα τιμήσουν, τιμώντας, με τον τρόπο αυτόν, και τους ίδιους τους Προγόνους τους.
Όσν αφορά τώρα στον Δημοφώντα, το νεαρό αγόρι της Ελευσίνος που η Δήμητρα δεν πρόλαβε να κάνει αθάνατο, είναι ο φονεύς του Δήμου. Μία λογική ερμηνεία της αναπάντεχης αυτής ετυμολογίας είναι ότι ο Δημοφών εκφράζει τα θηρευτικά και πολεμικά ένστικτα του ανθρώπου τα οποία πρέπει να τιθασευτούν χωρίς βεβαίως να καταργηθούν διότι είναι φυσικά και αναγκαία. Πρέπει όμως να ελεγχθούν διότι όσο παραμένουν ανεξέλεγκτα η δημοκρατική και πολιτειακή οργάνωσις του συλλογικού βίου αποδεικνύεται ανέφικτη. Άλλωστε ο Δημοφών είναι τέκνο του Κελεού που δεν έχει γνωρίσει ακόμη την καλλιέργεια της γης και ζητά, όπως ο συνονόματός του Δρυοκολάπτης, να εξασφαλίσει την διατροφή του μέσα από την φυσική και άγρια βλάστηση. Η Μητέρα των Σιτηρών και της Γεωργίας θα κρατήσει εις την αγκαλιά της το τέκνο του Κελεού, θα το μυήσει στα ιερά της Μυστήρια και θα του διδάξει τις αρχές της μεταβάσεως στην αγροτική ειρηνική ζωή.
Η σύνδεσις όμως της Θεάς Δήμητρος και των Ελευσινίων Μυστηρίων με τον ελληνικό Δήμο, τους δημοκρατικούς θεσμούς και την πολιτειακή οργάνωση επιβεβεβαιώνεται επίσης από την ύπαρξη μίας άλλης ελληνικής εορτής, αποκλειστικώς γυναικείας αυτήν την φορά, αφιερωμένης στην Θεά Δήμητρα. Πρόκειται για τα Θεσμοφόρια, όπου οι έγγαμες γυναίκες ετιμούσαν την Δήμητρα ως την Θεά που εχάριστε στους ανθρώπους τους πρώτους κοινωνικούς θεσμούς. Οι τελετουργίες περιελάμβαναν μεταξύ άλλων λουτρά καθαρμού στην θάλασσα, φαλλοφορίες, θυσίες και χορούς. Ιέρειες της Δήμητρος ανέσυραν μέσα από κάποα χάσματα της γης ειδικούς πλακούντες σε σχήμα φαλλού που είχαν τοποθετηθεί εκεί περίπου τρεις μήνες νωρίτερα κατά την διάρκεια μίας άλλης εορτής, των Σκιροφορίων. Κατόπιν έτριβαν τους "θεσμούς" και ανακάτευαν την σκόνη τους με το σιτάρι που προοριζόταν για την σπορά.
Έχοντας λοιπόν πρώτα διδάξει τα Ιερά Μυστήρια και, μέσω αυτών και την γνώση της καλλιέργειας της γης, η Δήμητρα και η Περσεφόνη καλούν τους θνητούς να επιδιώξουν μία αρμονική και ειρηνική συμβίωση μέσα από μία αληθινή Εκκλησία, την μόνη αληθινή Εκκλησία που είναι η Εκκλησία του Δήμου.
Τα Θεσμοφόρια ήταν μία αττική εορτή. Τα Ελευσίνια Μυστήρια πάλι ήταν μία αθηναϊκή εορτή στην οποίαν βεβαίως συμμετείχαν όλες οι ελληνικές πόλεις. Όταν όμως ομιλούμε για Δημοκρατία δεν αναφερόμεθα αποκλειστικώς στην κλασική Αθήνα. Δεν πρέπει να λησμονούμε την Δημοκρατία του Ακράγαντος για την οποίαν αγωνίσθηκε ο Εμπεδοκλής, την μάχη του Ζήνωνος του Ελεάτου κατά της τυραννίδος και τα δημοκρατικά φρονήματα του Εφεσίου Ηράκλειτου που τον έκαναν να απαρνηθεί το βασιλικό αξίωμα το οποίο εδικαιούτο. Αλλά και η Σπάρτη, η τόσο παρεξηγημένη Σπάρτη, ήταν στην πραγματικότητα μία δημοκρατική Πολιτεία. Οι Σπαρτιάτες μετείχαν σε έναν κοινοτικό βίο και το μοναδικό προνόμιο που είχαν οι δύο βασικλείς τους ήταν η διπλή μερίδα φαγητού στο συσσίτιο, προνόμιο που συνυπήρχε με την υποχρέωσή τους να πολεμούν πάντοτε στην πρώτη γραμμή της μάχης. Συγχρόνως, θεσμοί καθιερωμένοι από τον Λυκούργο, όπως λόγου χάριν ο θεσμός των εφόρων αποσκοπούσαν στον έλεγχο της βασιλικής εξουσίας. Έτσι, μόνον μία χονδροειδής παρανόησις της πολιτειακής οργανώσεως της αρχαίας Σπάρτης θα μπορούσε να μας κάνει να μιλήσουμε για ολιγαρχία.
Ο Έλληνας άνθρωπος δεν θα αρκεσθεί στην ιακνοποίηση των αναγκών της βιομέριμνας αλλά θα αφιερώσει τον χρόνο και την ενέργεια που έχει στην διάθεσή του, (καθώς δεν είναι πια υποχρεωμένος να αγωνιά καθημερινώς για την διατροφή του) στα έργα του πολιτισμού, στην τέχνη, την φιλοσοφία και την οργάνωση της Πολιτείας. Οι θεσμοί της Πόλεως θεμελιώνονται επομένως στην Γεωργία, στην καλλιέργεια της Γής που ενδεχομένως όπως πολλοί ερευνητές παραδέχονται, να ξεκίνησε από τις γυναίκες.
Διδάσκοντας στους ανθρώπους τα Μυστήρια και την Γεωργία, διδάσκοντας μάλλον, μέσω των Μυστηρίων, και την Γεωργία, η Θεά Δήμητρα καθιερώνει τους δημοκρατικούς θεσμούς που πρέπει να διέπουν την οργάνωση της Πόλεως, ώστε να επιτευχθεί η αρμονική συμβίωσις των ανθρώπων αλλά και η ιεσορροπημένη σχέσις της Πόλεως με το φυσικό περιβάλλον και τους πληθυσμούς των άλλων φυσικών ειδών.
Η ιδία η Φύσις μας διδάσκει την Δημοκρατία μέσα από την περιοδικότητα, την εναλλαγή, την κυκλική κίνηση των πάντων και την αλυσίδα της ζωής.
Οι Ελευσίνιες Τελετές υποδεικνύουν ως έργο άριστο την άντληση των θεσμών της Πολιτείας μέσα από την ιδία την Φύση: αυτή είναι η περίφημη "μεταφυσική" της ελληνικής Δημοκρατίας (το "μεταφυσική" εντός εισαγωγικών) και εδώ θα αναζητήσουμε την θρησκευτική υπόσταση της Δημοκρατίας, δηλαδή την στενή της σύνδεση με τα Μυστήρια και την θρησκεία του λαού που την εγέννησε.
Προκειμένου να θεμελιώσουν τις πόλεις τους, οι Έλληνες ερωτούν την Φύση. Και η Μεγάλη Θεά τους υποδεικνύει τον Δήμο και τους Θεσμούς του έτσι ώστε τα πολιτεύματα των ανθρωπίνων κοινωνιών, όπως και ο ιδιωτικός βίος του κάθε ανθρώπου, να είναι πριν από όλα και πάνω από όλα μίμησις της θεϊκής - συμπαντικής Τάξεως και Αρμονίας.
Όλα αυτά συνθέτουν προφανώς την αιτία που έκανε τους πατέρες και τους επισκόπους της χριστιανικής εκκλησίας να αρνηθούν την Δημοκρατία κρίνοντάς την (και σωστά) ως ασύμβατη προς την δική τους κοσμοθέαση και χαρακτηρίζοντάς την ως Civitas Diaboli, ως πολίτευμα, δηλαδή, του διαβόλου. Έτσι την χαρακτήρισαν απροκαλύπτως οι διασημότεροι ανάμεσά τους, όπως ο Ευσέβειος Καισαρείας και ο Αυγουστίνος, σε αντιπαραβολή προφανώς προς την Civitas Dei του, την πολιτεία του ενός Θεού του, που δεν είναι άλλος από τον εθνικό θεό των Ιουδαίων Γιαχβέ, πολιτεία που αντιστοιχεί στο μοναρχικό πολίτευμα. Ο Ευσέβειος Καισαρείας πάλι ήταν επίσης ξεκάθαρος όταν έλεγε: "όπως ακριβώς υπάρχει ένας θεός και όχι δύο ή περισσότεροι έτσι και επιβάλλεται να υπάρχει μόνον ένας ηγεμόνας επί της γης".
Η Πολυαρχία, που είναι ένα ακόμη όνομα για την Δημοκρατία, πηγάζει άμεσα από την οργάνωση του λαού σε Δήμο καθώς ο τελευταίος δεν βασίζεται μόνον στο μοίρασμα της εξουσίας (στον λαό και τους επί μέρους φορείς της) που καθιστά δυνατή την συλλογική της άσκηση, σε αντίθεση προς την συγκέντρωση της εξουσίας που αποτελεί ίδιον της μοναρχίας. Η σύνδεσις μάλιστα της Πολυαρχίας με την Πολυθεϊα δεν επιχειρήθηκε μόνον από τους θεωρητικούς του χριστιανισμού αλλά και από πολλούς αντιχριστιανούς και ελληνολάτρες στοχαστές (όπως, λόγου χάριν ο Μενάρ και ο Φαρνέλλ) οι οποίοι κατόρθωσαν να αποδείξουν ότι μόνον η επιστροφή εις τις Εθνικές, Πολυθεϊστικές θρησκείες των ευρωπαϊκών λαών θα μπορούσε να οδηγήσει στην θεμελίωση ενός αυθεντικώς δημοκρατικού πολιτεύματος.
Κατά το έτος 530 της αυθαίρετης μεταχριστιανικής χρονολογήσεως, ο σλαβικής καταγωγής και δηλωμένος ανθέλληνας αυτοκράτορας του Βυζαντίου Γιουτπράδα (για να αναφέρουμε τον Ιουστινιανό με το πραγματικό του όνομα) κατήργησε οριστικώς τον θεσμό των Δήμων και μετεβίβασε όλες τις εξουσίες στον αυτοκράτορα. Από τότε, έπρεπε να περάσουν περισσότερα από χίλια χρόνια έως ότου ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάστασιε, (το 1789), να επαναφέρουν την ελληνική Ιδέα της Δημοκρατίας, εάν όχι στην πράξη τουλάχιστον ως Αίτημα και ως Πνεύμα.
Σας ευχαριστώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου