Κύπρος , Ονομασία

Σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, η Κύπρος ήταν γνωστή, κατά την αρχαιότητα, με διάφορες ονομασίες, μερικές από τις οποίες όμως μπορούν να θεωρούνται επίθετα που δόθηκαν στο νησί εξαιτίας διαφόρων χαρακτηριστικών του. Οι ονομασίες αυτές, κατ' αλφαβητική σειρά, είναι:




Αερία

Ακαμαντίς

Αμαθουσία

Ασπελία

Γιατνάνα ή Γιαντανάνα . Ασσυριακή ονομασία

Θαρσίς

Κεράστεια ή Κεραστία ή Κεραστιάς ή Κεραστίς

Κίτιον

Κολινία

Κρύπτος

Κύπρος

Μακαρία

Μηϊονίς

Σφήκεια

Χέθιμα

Χεττιείμ

Στις πιο πάνω αρχαίες ονομασίες μπορεί να προστεθεί και η ονομασία Αλασιά, που είναι σήμερα αποδεκτό ότι ήταν ονομασία ολόκληρης της Κύπρου και όχι μονάχα της αρχαιότατης πόλης στην Έγκωμη Αμμοχώστου.
Οι δύο τελευταίες ονομασίες του παρατιθέμενου καταλόγου, Χέθιμα και Χεττιείμ είναι σημιτικές. Η ονομασία Αερία προήλθε πιθανότατα από το λατινικό όνομα του χαλκού και, κατά τον Τάκιτο, αποτελούσε και επίθετο της Αφροδίτης. Η ονομασία Ακαμαντίς, που διασώζεται μέχρι σήμερα στην ονομασία της χερσονήσου του Ακάμα αποδίδεται στο όνομα του Ακάμαντος, γιου του Αθηναίου ήρωα Θησέα που αναφέρεται ότι ίδρυσε πόλη
 στην Κύπρο μετά τα Τρωικά. Η ονομασία Αμαθουσία προέρχεται από την πόλη Αμαθούντα όπου λατρευόταν και η Αμαθουσία Αφροδίτη. Κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια Αμαθουσία ήταν η ονομασία και της μιας από τις τέσσερις επαρχίες στις οποίες ήταν διαιρεμένο το νησί . Η ονομασία Ασπελία, που αναφέρεται από τον Πλίνιο, θεωρείται από πολλούς επιστήμονες ότι ήταν μάλλον Αμπελία, οπότε θα πρέπει να θεωρηθεί ως επίθετο του νησιού, που σημαίνει χώρος κατάφυτος από αμπέλια. Η ονομασία Θαρσίς της Παλαιάς Διαθήκης αποδίδεται από το Σύγκελλο, που αναφέρει ότι αντλεί από τον Αφρικανό, τόσο στην Κύπρο όσο και στη Ρόδο.
Η ονομασία Κεραστίς ερμηνεύεται από τους ίδιους τους αρχαίους συγγραφείς που την αναφέρουν, ότι προήλθε από το γεγονός ότι το νησί έχει πολλές προεξοχές που τις ονόμαζαν κέρατα. Η ονομασία Κίτιον προήλθε από την ομώνυμη κυπριακή πόλη. Η ονομασία Κολινία που αναφέρεται από τον Πλίνιο, που γράφει ότι άντλησε από τον Αστύνομο, και που επαναλαμβάνεται από τον Ευστάθιο, πιθανώς αποτελούσε επίθετο του νησιού, από τη λατινική λέξη collinus που σημαίνει λοφώδης, γεμάτη λόφους. Η ονομασία Κρύπτος ερμηνεύεται πάλι από αρχαίους συγγραφείς ότι προήλθε από το ότι η Κύπρος κρύβεται από τη θάλασσα. Η ονομασία Μακαρία μπορεί να θεωρηθεί ως επίθετο του νησιού. Αναφέρεται από τον Πλίνιο που γράφει ότι αντλεί από τον Ξεναγόρα, ενώ ο Κλαύδιος Πτολεμαίος αναφέρει αρχαία κυπριακή πόλη με την ονομασία αυτή, που σημαίνει ευδαιμονούσα, πλούσια σε αγαθά. Η ονομασία Μηϊονίς φαίνεται να συνδέει την Κύπρο με τη Λυδία, αφού ο Ηρόδοτος αποκαλεί Μηϊόνες τους Λυδούς, ενώ ο Ησύχιος αποκαλεί έτσι τόσο τους Λυδούς όσο και τους Κυπρίους. Η ονομασία Σφήκεια πιθανώς αποτελεί και πάλι επίθετο που μετατράπηκε σε κύριο όνομα, σημαίνει δε χώρος γεμάτος σφήκες. Παρόμοια, από αρχαίους συγγραφείς η Κύπρος χαρακτηριζόταν και ως οφιώδης ή και οφιούσα, δηλαδή γεμάτη φίδια.
Από παλαιότερους ερευνητές και μελετητές η αρχαία ονομασία Αλασία είχε θεωρηθεί ότι ανήκε σε μεγάλη μυκηναϊκή πόλη της Προϊστορικής Κύπρου, της οποίας τα ερείπια καλύπτουν μεγάλη έκταση όχι μακριά από τη θάλασσα κοντά στη σημερινή πόλη της Αμμοχώστου στην ανατολική Κύπρο. Προσεκτικότερη όμως έρευνα απέδειξε ότι με την ονομασία Αλασία ήταν γνωστή στους ανατολικούς λαούς ολόκληρη η Κύπρος και όχι μόνο μια πόλη της. Η άποψη ότι Αλασία λεγόταν ολόκληρη η Κύπρος είναι σήμερα σχεδόν καθολικά αποδεκτή.
Το Αλασία θεωρήθηκε επίθετο της Κύπρου, θηλυκού γένους, από το αρχαίο ελληνικό ουσιαστικό αλς-αλός = θάλασσα-γιαλός, δηλαδή θαλασσοφίλητη όπως και το γνωστό αρχαίο επίθετό της εναλία .

Η ονομασία Αλασία ή Αλάσια ή Άσυ ή ίσως, και Ελίσια, απαντά σε αρκετά αρχαιότατα κείμενα πολιτισμών της Ανατολής και απασχόλησε για περισσότερα από 100 χρόνια αρκετούς επιστήμονες, του προηγούμενου και του δικού μας αιώνα, το θέμα ταύτισής της προς κάποια σημερινή εποχή.
Όμως, απ' όλες τις αρχαίες ονομασίες του νησιού, επικράτησε τελικά η ονομασία Κύπρος. Με την ονομασία αυτή το νησί ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες ήδη από τα Ομηρικά χρόνια . Με την ίδια ονομασία το νησί έγινε γνωστό και σε άλλους δυτικούς λαούς. Αντίθετα, οι διάφορες ονομασίες με τις οποίες η Κύπρος ήταν γνωστή στους ανατολικούς λαούς εγκαταλείφθηκαν ήδη από την αρχαιότητα.
Διάφορες ερμηνείες δόθηκαν κατά καιρούς για την προέλευση της ονομασίας Κύπρος, μερικές ήδη από την αρχαιότητα, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια αποδεκτή ερμηνεία.
Αρχαίες μυθολογικές παραδόσεις φέρουν την ονομασία Κύπρος ως προερχόμενη από το όνομα μιας κόρης ή ενός γιου του μυθικού βασιλιά του νησιού Κινύρα, που λεγόταν Κύπρος. Ο Ευστάθιος, στα Σχόλιά του εις Διονύσιον Περιηγητήν, γράφει:... Τινές δε φάσι Κύπρον κληθήναι αυτήν από Κύπρου υιού Κινύρου...
Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, επίσης στο έργο του Περί Θεμάτων, αντλώντας από τα βιβλία Περί Νήσων του Φιλοστέφανου και Αποικίαι Αιγυπτίων του Ίστρου του Παφίου, γράφει:... Κύπρος εκλήθη από Κύπρου της θυγατρός του Κινύρου, ή της Βύβλου και Αφροδίτης... Μια άλλη αρχαία ερμηνεία της ονομασίας Κύπρος δίνεται και πάλι από τον Ευστάθιο :... Τινές δε φάσι Κύπρον κληθήναι αυτήν...από άνθους εκεί πολλού φυομένου, κύπρου καλουμένου...
Επίσης ο Στέφανος Βυζάντιος, στη λέξη Κύπρος, δίνει και τις δύο αυτές αρχαίες ερμηνείες:... Κύπρος... εκλήθη...από Κύπρου της θυγατρός Κινύρου... ή από του φυομένου άνθους κύπρου...
Ο Βυζάντιος παραθέτει ακόμη μια ερμηνεία, ότι Κύπρος ονομάστηκε από την αρχική της ονομασία Κρύπτος, που κι αυτή προήλθε από το ότι κρύβεται από τη θάλασσα:... Αστύνομος δε φήσι Κρύπτον κεκλήσθαι δια το κρύπτεσθαι πολλάκις υπό της θαλάσσης. είτα Κύπρος... Αποδεκτή από αρκετούς νεότερους μελετητές ήταν η αρχαία ερμηνεία ότι το νησί πήρε την ονομασία Κύπρος από το φυτό κύπρος που, κατά τον Ευστάθιο, φυόταν άφθονο σ' αυτό .
Το φυτό κύπρος είναι αυτό που σήμερα λέγεται χεννά . Είναι δεντρώδης θάμνος, αυτοφυής στη Βόρειο Αφρική και την Ασία, από τα φύλλα του οποίου παράγεται βαφική ουσία, ενώ τα άνθη του είναι ευωδέστατα και από αυτά παραγόταν, κατά πάσα πιθανότητα, το κύπριον μύρον των αρχαίων.
Από άλλους μελετητές αμφισβητείται όμως η ερμηνεία αυτή, με το δικαιολογητικό ότι η χεννά δεν αυτοφυάται άφθονη στην Κύπρο κατά την αρχαιότητα, αλλά σε χώρες άλλες όπως η Περσία, η Νότια Αραβία και οι Ινδίες. Επομένως θεωρούν απίθανο ένα μεγάλο νησί όπως η Κύπρος να πήρε την ονομασία του από ένα φυτό που αυτοφυόταν σε άλλες μακρινές απ' αυτό χώρες. Στην άποψη αυτή δόθηκε η απάντηση ότι με την ονομασία Κύπρος το νησί ήταν αρχικά γνωστό στους λαούς της Δύσης, δηλαδή στους Έλληνες, ενώ στους ανατολικούς λαούς ήταν γνωστό με άλλες ονομασίες συνεπώς, ως κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το νησί ήταν εκείνο στο οποίο οι Έλληνες έμποροι έβρισκαν τη χεννά που ερχόταν από την Ανατολή και που τους ήταν γνωστή ως κύπρος.
"Πιθανότατα οι Αχαιοί έβρισκαν τη χεννά στο ωραίο νησί της Κύπρου", γράφει ο Dugand, που σημειώνει επίσης ότι η λέξη κύπρος έχει ως ρίζα της τη σημιτική kupr/Gupr.
Ο Βέλγος G. Dossin, πάλι, θεωρεί πως η ονομασία Κύπρος προέρχεται από τη σουμεριακή λέξη zubar, που σήμαινε χαλκός, ή τη λέξη kubar, που σήμαινε ορείχαλκος, αφού μάλιστα κατά την αρχαιότητα η Κύπρος ήταν γνωστή για την παραγωγή και εμπορία του χαλκού της, που ήταν άφθονος στο νησί.
Ο Κυριάκος Χατζηιωάννου συνδέει επίσης την ονομασία Κύπρος με το χαλκό του νησιού την θεωρεί όμως πιθανώς ετεοκυπριακή λέξη:... Η νήσος, γράφει, ήταν πολύ γνωστή στους φιλοπόλεμους Αχαιούς όχι για τη χεννά της παρά για τον χαλκό της και επομένως αυτοί σαν νήσο του χαλκού θα τη γνώριζαν κι όχι σαν νήσο της χεννάς. Μ' αυτό το μέταλλο ταυτίστηκε η νήσος, το οποίο πιθανότατα στη γλώσσα των Ετεοκυπρίων θα λεγόταν κύπρος ή κάτι τέτοιο και απ' αυτό ονομάστηκε Κύπρος κατά το σχήμα συνεκδοχής, στη νήσο υπάρχει κύπρος = χαλκός, άρα η νήσος είναι Κύπρος...
Μπορούμε, δηλαδή, να θεωρήσουμε ότι εξ' αιτίας του χαλκού, του σημαντικότατου αυτού προϊόντος των σπλάχνων της κυπριακής γης κατά την αρχαιότητα το νησί ονομάστηκε Κύπρος δηλαδή χάλκινη .

Διάφορες άλλες παλαιές ερμηνείες, ότι το νησί πήρε τη ονομασία Κύπρος από μια πόλη που λεγόταν Κύπρος ή απ' την επωνυμία Κύπρις της Αφροδίτης, δεν ευσταθούν, επειδή δεν έχουμε αποδείξεις για ύπαρξη αρχαίας πόλης Κύπρου κι επειδή η Αφροδίτη ονομάστηκε κύπρις από την Κύπρο και όχι αντίστροφα