Η.Π.Α.
1. O Ελληνικός πληθυσμός
1.1 Συνοπτική ιστορική αναδρομή
Η πρώτη ομάδα Ελλήνων που έφτασε στις Η.Π.Α. αποβιβάστηκε στη Florida το 1768. Οι απόγονοι της ομάδας αυτής έχουν προφανώς χάσει κάθε αίσθημα Ελληνικής καταγωγής. Περίπου 400 Ελληνες εγκαταστάθηκαν στην αποικία Νέα Σμύρνη, που ιδρύθηκε από ένα Σκωτσέζο. Λόγω των βάρβαρων συνθηκών εργασίας που επικρατούσαν, πολλοί άποικοι πέθαναν και οι υπόλοιποι εγκατέλειψαν την αποικία αυτή και εγκαταστάθηκαν στη St. Augustine. Τα ίχνη των πρώτων αυτών Ελλήνων αποίκων έχουν χαθεί από τα μέσα του 18ου αιώνα.
Οι Ελληνες που έφθαναν στην Αμερική μέχρι το 1924, συνήθως πήγαιναν στην πόλη όπου υπήρχαν συγγενείς ή φίλοι και απασχολούνταν σε οποιαδήποτε δουλειά μπορούσαν. Τα πιο συνηθισμένα επαγγέλματα εκείνης της εποχής για τους Ελληνες ήταν στιλβωτές υποδημάτων, λαντζέρηδες, εργάτες μεταλλείων, βιομηχανικοί εργάτες ή εργάτες σιδηροδρόμων.
Μέσα σε λίγα χρόνια, αρκετοί κατόρθωσαν να εξοικονομήσουν αρκετά χρήματα ώστε να ξεκινήσουν δικές τους μικροεπιχειρήσεις, όπως πλυντήρια, εστιατόρια ή καταστήματα τροφίμων. Οι Ελληνες αρέσκονταν ιδιαίτερα στα εστιατόρια. Το 1950 ήταν 30 φορές πιο πιθανό να είναι μάγειρες ή εστιάτορες απ’ ότι άτομα άλλης εθνικής καταγωγής.
Οι επιχειρήσεις που ξεκίνησαν οι μετανάστες, καθώς και τα επαγγέλματα που διάλεξαν τα παιδιά τους, θα μπορούσαν να πετύχουν στις περισσότερες Αμερικανικές πόλεις. Ωστόσο, οι κοινότητες ήδη είχαν θεμελιωθεί. Μεταγενέστερες μετακινήσεις φίλων και συγγενών απλά ενίσχυσαν το φαινόμενο της συγκέντρωσης των Ελλήνων σε ορισμένες επιλεγμένες περιοχές, κυρίως κοντά σε βιομηχανικά αναπτυγμένες πόλεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις πληθυσμού Ελληνικής καταγωγής παρατηρούνται στη New York, στο Chicago, στο Los Angeles, στο Cambridge και στο Lowell της Μασσαχουσέττης.
H ροή της μετανάστευσης από την Ελλάδα προς τις ΗΠΑ παρουσιάζει ορισμένες αξιόλογες διακυμάνσεις. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των ετών 1900-30 παρουσιάζει σημαντική αύξηση, για να υποχωρήσει κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και να αυξηθεί και πάλι στη συνέχεια κατά τη διάρκεια των ετών 1950-80, μετά την πάροδο των οποίων υποχωρεί και πάλι σε σημαντικό βαθμό.
1.2 Ο σημερινός Ελληνικός πληθυσμός των ΗΠΑ
1.2.1 Συνολικά στοιχεία
Ο συνολικός πληθυσμός Ελληνικής καταγωγής των Η.Π.Α. είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1980, 959.856 άτομα. Μετά την απογραφή του 1980, η Στατιστική Υπηρεσία των Η.Π.Α. σταμάτησε να συμπεριλαμβάνει ερωτήσεις εθνικής καταγωγής στις απογραφές της. Από τα άτομα αυτά, 615.882 δήλωσαν αποκλειστικά Ελληνική καταγωγή, ενώ 343.974 άτομα δήλωσαν πολλαπλή εθνική καταγωγή. Από τα στοιχεία του Αμερικανικού Υπουργείου Δικαιοσύνης (Immigration) προκύπτει ότι 211.000 άτομα απ’ αυτά έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα (πρώτη γενιά). Οι μετρήσεις αυτές δεν περιλαμβάνουν, βεβαίως, την πληθώρα των Ελλήνων μεταναστών που εκτιμάται ότι βρίσκονται στις ΗΠΑ χωρίς άδεια παραμονής.
1.2.2 Γεωγραφική κατανομή
Η γεωγραφική κατανομή του Ελληνισμού των ΗΠΑ, κατά ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές και κατά πολιτείες, εμφανίζεται στα παρακάτω διαγράμματα. Από το διάγραμμα αυτό φαίνεται ότι το σημαντικότερο τμήμα των μεταναστών (41%) όδευσε προς τις Δυτικές Πολιτείες (πχ. Νέα Υόρκη, Μασσαχουσέτη κλπ). Το υπόλοιπο τμήμα των μεταναστών εγκαταστάθηκε εξίσου στις υπόλοιπες περιοχές των ΗΠΑ.
Οι Πολιτείες που υποδέχθηκαν τους περισσότερους Ελληνες μετανάστες είναι, κατά σειρά, οι εξής: New York, California (San Fransisco, Los Angeles), Illinois (Chicago) Massachusetts (Boston), New Jersey, Pennsylvania.
1.2.3 Ηλικία
Η κατανομή των ηλικών των ομογενών των ΗΠΑ περιγράφεται στα παρακάτω διαγράμματα:
Η ηλικιακή κατανομή των ομογενών, όπως άλλωστε προκύπτει έμμεσα και από τις χρονικές περιόδους που ανθεί η μετανάστευση από την Ελλάδα προς τις ΗΠΑ, παρουσιάζει άκρα στις ηλικίες μεταξύ 25-34 ετών και μεταξύ 45-54 ετών. Η υπεροχή του ενός φύλου (ανδρών ή γυναικών) μεταξύ των μεταναστών δεν είναι δεδομένη και παρουσιάζει αρκετές διακυμάνσεις, από ηλικία σε ηλικία.
1.2.4 Χρόνος παραμονής στις ΗΠΑ
Ο χρόνος παραμονής των ομογενών στις ΗΠΑ περιγράφεται στα παρακάτω διαγράμματα. Από αυτά προκύπτει ότι οι Ελληνες μετανάστες στις ΗΠΑ παραμένουν σε αυτές επί μακρά χρονικά διαστήματα. Η στατιστική υποδεικνύει ότι το μεγαλύτερο μέρος από αυτούς παραμένει στις ΗΠΑ για διάστημα μεγαλύτερο των 20 χρόνων. Αντίθετα αυτοί που παραμένουν στις ΗΠΑ για διάστημα μικρότερο των 5 ετών, αποτελούν το μικρότερο ποσοστό των ομογενών.
1.2.5 Υπηκοότητα
Από τα στατιστικά δεδομένα προκύπτει ότι 35.000 κάτοικοι των ΗΠΑ, που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα, δεν έχουν αποκτήσει την Αμερικανική υπηκοότητα. Ο αριθμός αυτός εκτιμάται ως υψηλός, δεδομένης της ευμενούς μεταχείρισης που απολαμβάνουν οι Αμερικανοί υπήκοοι εκ μέρους των διαφόρων δημόσιων υπηρεσιών των ΗΠΑ.
1.2.6 Eπιστροφή στην Ελλάδα
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Αμερικανικού Προξενείου της Αθήνας, τον Δεκέμβριο του 1990 υπήρχαν στην Ελλάδα 17.755 δικαιούχοι της υπηρεσίας κοινωνικής ασφάλισης (Social Security Service). Ο αριθμός αυτός είναι περίπου σταθερός για ολόκληρη την δεκαετία 1980-90. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Προξενείου, οι άνθρωποι αυτοί είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία Ελληνες ή Ελληνοαμερικανοί, που επιστρέφουν στην Ελλάδα μεσήλικες και ζούν για αρκετά χρόνια χωρίς ή με λίγη απασχόληση πριν συνταξιοδοτηθούν. Ο μέσος όρος ηλικίας των επαναπατριζομένων είναι 53.
Οι περισσότεροι απασχολούνταν σαν εργαζόμενοι είτε σε εστιατόρια είτε σε εργοστάσια, με μικρότερες αποδοχές απο τις συνηθισμένες, οι οποίες, σε συνδυασμό με την πρόωρη συνταξιοδότηση οδηγούν σε μέσο όρο σύνταξης 374 δολλαρίων τον μήνα αντί των 537 δολλαρίων τον μήνα που είναι ο μέσος όρος για τους Αμερικανούς συνταξιούχους. Το συνολικό συνάλλαγμα που εισάγεται στην Ελλάδα σε μορφή συντάξεων είναι της τάξης των 70 εκατομμυρίων δολλαρίων τον χρόνο.
Οι περισσότεροι επαναπατριζόμενοι επιστρέφουν σε περιοχές εκτός Αθήνας και αυτό εκτιμάται ως δείγμα της καταγωγής τους από ημιαστικές και αγροτικές περιοχές.
1.3 Η Ελληνική οικογένεια των ΗΠΑ
1.3.1 Τυπική σύνθεση
Οι εκπρόσωποι των ομογενειακών οργανώσεων εκτιμούν ότι μια τυπική οικογένεια Ελλήνων ομογενών των ΗΠΑ αποτελείται, κατά μέσον όρο, από 4 μέλη (γονείς και 2 παιδιά ή γονείς, 1 παιδί και παπούς ή γιαγιά).
Οι γάμοι των ομογενών των ΗΠΑ διεξάγονται σε πολύ μεγάλο ποσοστό στην Εκκλησία (θρησκευτικοί) και σε μικρότερο στο Δημαρχείο (πολιτικοί). Η δειγματοληπτική έρευνα έδειξε ότι οι εκκλησιαστικοί γάμοι αντιπροσωπεύουν ποσοστό 95.9% του συνόλου των γάμων. Το ίδιο συμβαίνει και με τις βαπτίσεις. Το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο μεταξύ των τριών εξεταζόμενων υπερπόντιων χωρών.
Οι ομογενείς των ΗΠΑ δημιουργούν συχνά οικογένειες με Ελληνες συζύγους. Η δειγματοληπτική έρευνα έδειξε ότι αυτό εκτιμάται ότι συμβαίνει σε ποσοστό 50% του συνόλου των γάμων. Το ποσοστό αυτό υπολείπεται αρκετά του αντίστοιχου ποσοστού της Αυστραλίας (75.5%) και του Καναδά (63.4%).
Οι ομογενείς των ΗΠΑ εκτιμάται ότι διατηρούν στενές σχέσεις με τους συγγενείς και φίλους τους στην Ελλάδα. Αυτό εκφράζεται και με τη συχνότητα που δέχονται επισκέψεις από τη Μητρόπολη. Οι κυριότερες αιτίες των επισκέψεων αυτών εκτιμάται ότι είναι λόγοι υγείας, σπουδές και τουρισμός και – τέλος – επαγγελματικοί λόγοι. Η μεγαλύτερη συχνότητα επισκέψεων οφείλεται σε λόγους υγείας (σε ποσοστό 34.3%).
1.3.2 Τάση για επαναπατρισμό
Η τάση επιστροφής των ομογενών των ΗΠΑ στην Ελλάδα είναι γεγονός που παρουσιάζει έξαρση κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως.
Οι ομογενείς των ΗΠΑ επιβεβαιώνουν, αν και αρκετά συγκρατημένα, την τάση αυτή. Οι εκπρόσωποι των ομογενειακών οργανώσεων εκτιμούν, σε ποσοστό 42.5%, ότι υπάρχει τάση επιστροφής των ομογενών στην Ελλάδα. Το ποσοστό αυτό υπολείπεται αρκετά του αντίστοιχου ποσοστού της Αυστραλίας και του Καναδά.
Η εκτίμηση είναι ότι η τάση αυτή εντοπίζεται – ιδιαίτερα στις ΗΠΑ – στις οικογένειες στις οποίες και οι δύο σύζυγοι είναι Ελληνικής καταγωγής. Αντίθετα, εκτιμάται ότι δεν υπάρχει αξιόλογη τάση επαναπατρισμού όταν ο ένας εκ των συζύγων δεν είναι Ελληνικής καταγωγής. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται με παρόμοιο τρόπο, τόσο στον Καναδά όσο και στην Αυστραλία.
Οι περισσότεροι εκπρόσωποι των ομογενειακών οργανώσεων εκτιμούν ότι η θετική τάση για παλινόστηση είναι φυσική συνέπεια των εξής φαινομένων:
Της νοσταλγίας και της αγάπης για την πατρίδα, καθώς επίσης και για τους συγγενείς και φίλους που ζούν στην Ελλάδα.
Της κακής οικονομικής κατάστασης, της ετεροαπασχόλησης ή της ανεργίας που μαστίζει συχνά τους ομογενείς.
Της επικρατούσας κοινωνικής κατάστασης καθώς και της – συχνά – χαμηλής ποιότητας ζωής στις υπερπόντιες χώρες και κυρίως στις ΗΠΑ.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν αρκετοί εκπρόσωποι των ομογενειακών οργανώσεων, οι οποίοι εκτιμούν ότι η τάση για παλινόστηση μάλλον μειώνεται, ως συνέπεια των εξής φαινομένων:
Της ενσωμάτωσης των ομογενών στα τοπικά πολιτισμικά και κοινωνικά πρότυπα, ιδιαίτερα των ομογενών δεύτερης και τρίτης γενιάς.
Της μακράς οικονομικής ύφεσης που μαστίζει την Ελληνική οικονομία, καθώς και της διαφαινόμενης ανησυχητικής αύξησης της ανεργίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα.
1.3.3 Η θέση της“τρίτης ηλικίας”
Οι οικογένειες των ομογενών περιλαμβάνουν, όπως αναλύθηκε και προηγουμένως, ομογενείς δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς. Η αντιμετώπιση των εκπροσώπων της “τρίτης ηλικίας”, σε μια οικογένεια ομογενών, είναι στοιχείο που ενδιαφέρει ιδιαίτερα, δεδομένου ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συσχέτιση των οικογενειακών δεσμών μεταξύ οικογενειών αποδήμων και οικογενειών που διαμένουν στην Ελλάδα.
Το πρώτο χαρακτηριστικό που καταγράφηκε αφορά τον τόπο διαμονής των γονέων, όταν τα παιδιά τους αποκτούν δική τους οικογένεια. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της δειγματοληπτικής μας έρευνας, όταν κάτι τέτοιο συμβαίνει τότε η νέα οικογένεια μετακομίζει σε άλλη κατοικία.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό αφορά την αντιμετώπιση των υπέργηρων ή ασθενών γονέων από τα παιδιά τους, σε ότι αφορά ειδικότερα τον τόπο διαμονής τους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της δειγματοληπτικής μας έρευνας, οι υπέργηροι ή ασθενείς γονείς εκτιμάται, σε ποσοστό 43% ότι διαμένουν μόνοι. Να σημειωθεί ότι ένα αξιοσημείωτο ποσοστό (20%) καταφεύγει σε Ιδρύματα.
1.3.4 Κοινωνικά προβλήματα
Η κοινωνία των ΗΠΑ μαστίζεται από σειρά κοινωνικών προβλημάτων, όπως όλες άλλωστε οι σύγχρονες κοινωνίες. Από τα προβλήματα αυτά, οι ομογενείς εκτιμούν ότι τα σοβαρώτερα που αντιμετωπίζουν αυτοί και οι οικογένειές τους είναι βασικά τα ναρκωτικά, καθώς και η ανεργία και η εγκληματικότητα. Αντίθετα, τα προβλήματα του αλκοολισμού, της παράνομης μετανάστευσης και του ρατσισμού φαίνεται να είναι μάλλον δευτερεύοντα για τους ομογενείς των ΗΠΑ.
