Τα λουτρά από το Ιερό του Δία στην Ολυμπία

Από τα μέσα του 5ου αιώνα πολλές εγκαταστάσεις για λουτρά εμφανίστηκαν στο χώρο στα νότια του Ιερού του Δία στην Ολυμπία. Οι εγκαταστάσεις στο ιερό περιελάμβαναν μία μεγάλη, ανοιχτή πισίνα διαστάσεων 16x24μ., ένα κυκλικό μπάνιο ατμών και ένα ορθογώνιο κτίριο ανάμεσα σ' αυτά το οποίο στέγαζε 11 καθιστές μπανιέρες κατά μήκος των τοίχων. Σε κάθε χρονική περίοδο του ιερού η μορφή των λουτρών διαμορφώνεται ανάλογα.

5ος αιώνας (δεύτερη περίοδος του ιερού)Στο ορθογώνιο κτίριο οι ατομικές μπανιέρες του λουτρού, διαστάσεων 0,60x1,20μ. δεν είχαν αποχέτευση, αλλά βαθουλώματα στην άκρη τους ώστε να απομακρύνουν το νερό.

Το καθαρό νερό μεταφέρονταν μέσα στις μπανιέρες από ένα φρέαρ το οποίο βρισκόταν στον εφαπτόμενο μακρύ, ορθογώνιο χώρο. Ένα μεγάλο τεπόζιτο με χωρητικότητα σχεδόν 700 λίτρα ήταν τοποθετημένο στη γωνία απέναντι από τις μπανιέρες. Κανένα δωμάτιο απ' όλα δεν ήταν θερμαινόμενο, ενώ δεν υπήρχε και κανένα μόνιμο σύστημα για τη θέρμανση του νερού μέσα στο κτίριο. Στο τέλος του 5ου αιώνα ένας εξωτερικός κλίβανος πρέπει να προστέθηκε για τον εφοδιασμό των λουόμενων με ζεστό νερό. Η θέρμανση του laconicum θα πρέπει να γίνονταν με την απλή, αλλά αποτελεσματική μέθοδο του μαγκαλιού. Ο ατμός θα παράγονταν μέσω της ρίψης νερού επάνω σε κόκκινες, καυτές πέτρες ή τούβλα. Τα λουτρά ατμού, οι καθιστές μπανιέρες και η ανοιχτή πισίνα αυτής της πρώιμης φάσης της Ολυμπίας διαθέτουν όλα τα βασικά στοιχεία τα οποία διαμορφώνουν τον πυρήνα των μελλοντικών ρωμαϊκών λουτρών.
400 - 350 π.Χ. (τρίτη περίοδος του ιερού)Στην επόμενη φάση του ιερού ένα νέο δωμάτιο λουτρού με 20 μικρότερες καθιστές μπανιέρες (0,55x1,07) χτίστηκε στα δυτικά της μακριάς αίθουσας (475 α, β). Οι παλιές μπανιέρες απλά μπαζώθηκαν, το δωμάτιο πλακοστρώθηκε ξανά και έτσι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως λουτρό με κρύο νερό (6). Σε μία χρηστική αυλή ανάμεσα στους δύο χώρους εγκαταστάθηκε ένας συνδυασμός κλιβάνου - λέβητα. Ο κλίβανος τροφοδοτούνταν από έξω, τη στιγμή που ο χάλκινος λέβητας ενσωματωμένος μέσα στον τοίχο προμήθευε με ζεστό νερό τη νέα μονάδα λουτρών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου όταν χτίστηκε επίσης η παλαίστρα του γυμνασίου, η παλιά πισίνα των λουτρών ατμού συνέχιζε να χρησιμοποιείται.
100 π.Χ. (Τέταρτη περίοδος του Ιερού)Η τελευταία φάση των λουτρών της Ολυμπίας χρονολογημένη από τους ανασκαφείς το 100 π.Χ. θεωρείται ένα μεγάλο βήμα στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των αρχαίων λουτρών, αποτελώντας ένα πρόδρομο του εξελιγμένου συστήματος της επιδαπέδιας θέρμανσης, γνωστής ως υπόκαυστο.Ένα νέο δωμάτιο διατάσεων 6x8μ., με μία αψίδα βάθους 3,80 μ. χτίστηκε νότια από τη μακριά αίθουσα. (εικ. 476). Το αρχικό φρέαρ και η μεγάλη ανυψωμένη δεξαμενή δίπλα σ' αυτό συναντούσαν το δωμάτιο του λουτρού στη ΒΔ του γωνία. Το δάπεδο όλου του δωματίου, εκτός από την αψίδα, στηριζόταν επάνω σε 19 κολόνες από τούβλο με ύψος 0,80 - 0,85 μ. Οι κολόνες επιστέφονταν με μεγάλα κεραμίδια οροφής (0,55 - 0,71 μ.), διαμορφώνοντας μία ομαλή επιφάνεια - υπόστρωμα για τη στήριξη της στέγης (suspensura). Ο χώρος αμέσως στα βόρεια της αψιδωτής αίθουσας διαμορφώθηκε ως αυλή ή θάλαμος για τη λειτουργία του κλιβάνου. Ο κλίβανος καθ' αυτός ήταν μία απλή κατασκευή, ένα θολωτό κανάλι με πλευρές από τούβλο (0, 60 x 1, 03 μ) που άνοιγαν προς τον κούφιο χώρο κάτω από το δάπεδο μέσω μιας αψίδας από τούβλα.