Τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού

Τα εικονογράμματα που δομούν την επιγραφή του Δίσκου της Φαιστού. Γόρδιος δεσμός της Αρχαιολογίας παραμένει ο Δίσκος της Φαιστού. Για τους περισσότερους είναι απλώς ένας πήλινος δίσκος διαμέτρου 16 εκατοστών που βρίσκεται στο Μουσείο Ηρακλείου. Ανασύρθηκε το 1908 από τα ερείπια του παλαιού μινωικού ανακτόρου της Φαιστού. Στον ψημένο πηλό του, πάχους 2,1 εκατοστών, βρίσκεται τυπωμένη μια μυστηριώδης σπειροειδής επιγραφή με 122 σύμβολα στη μία πλευρά και 119 στην άλλη. «Τυπωμένη» διότι, πολύ απλά, το υλικό αυτό είναι το πρώτο παγκοσμίως που γράφτηκε από τυπογραφικά στοιχεία (σφραγίδες). Εφέτος μάλιστα, στην επέτειο 100 ετών από την εύρεσή του, τέθηκε το ζήτημα αν ο δίσκος είναι αυθεντικός ή πλαστός…

Η Γραμμική Β αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τον Μάικλ Βέντρις (Μichael Ventris) και διεύρυνε την ιστορία της ελληνικής γλώσσας κατά περίπου επτά αιώνες. Αλλά η Γραμμική Α και η γραφή του Δίσκου της Φαιστού συνεχίζουν ως σήμερα να θεωρούνται επισήμως μη αποκρυπτογραφημένες γραφές. Αδιέξοδο δε σημαίνει βέβαια ότι έπαψαν να αναδύονται πιθανές ερμηνείες.

Από το 1911 ο Τζορτζ Χεμπλ είχε υποστηρίξει ότι τα σύμβολα έκρυβαν ιωνική γλώσσα, ότι το κείμενο ήταν ιερατικό και περιέγραφε θυσία. Την ίδια χρονιά η Φλόρενς Στάγουελ είπε ότι ήταν ομηρικά ελληνικά. Το 1914 o Αλμπέρ Κουνί πρότεινε ότι είναι ένα είδος αιγυπτιακών ιερογλυφικών. Το 1931 ο Φ. Γκόρντον τα ερμήνευσε ως βασκικά. Ο Βούλγαρος Βλαντιμίρ Γκεοργκίεφ το 1976 τα ερμήνευσε ως χιτιτικά, που διηγούνταν μια εμφύλια διαμάχη Τρώων. Τέλος, το 1992 ο Κιέλ Ααρτούν είπε ότι ήταν η συλλαβική γραφή μιας σημιτικής γλώσσας. Το ίδιο είπαν αργότερα και άλλοι δύο ερευνητές, ο Κύρος Χερτσλ Γκόρντον και ο Ζαν Μπεστ. Όλα αυτά, όμως, ήταν γλωσσολογικές θεωρήσεις χωρίς αποδείξεις, καθώς το κείμενο του δίσκου είναι «ανάδελφο», χωρίς ούτε ένα στον κόσμο που να περιέχει τα ίδια σύμβολα.

Τη νιρβάνα του αναπόδεικτου των επιγραφολόγων τάραξε το 1975 η εισβολή των Μαθηματικών και της Πληροφορικής στη γλωσσολογική έρευνα. Εκείνη τη χρονιά ένας μαθηματικός από το Λουξεμβούργο, ο Ζαν Φοκουνό (Jean Faucounau), ισχυρίστηκε ότι είχε λύσει μέσω στατιστικής αντιπαραβολής τον γρίφο και ότι το κείμενο του δίσκου δεν ήταν παρά πρωτοϊωνικά, μια γλώσσα που μιλούσαν και οι απόγονοι των Πελασγών στον αιγαιακό χώρο. Ως αρχή, μάλιστα, του κειμένου έδινε τη φράση: «Ο Αρίων,ο γιος του Αργου,είναι απαράμιλλος.Μοίρασε τα λάφυρα της μάχης».

Η ερμηνεία του Φοκουνό αντιμετωπίστηκε από τους περισσότερους μινωιτολόγους ως ερασιτεχνική φαντασίωση, αλλά τουλάχιστον ο Πολ Φορ (Ρaul Faure) βρήκε στην πρωτοϊωνική θεωρία πολλά θετικά σημεία. Ο Φοκουνό πείσμωσε και αποδύθηκε σε εκτεταμένη ιστορική και αρχαιολογική έρευνα για πειστήρια η οποία τον οδήγησε στην έκδοση δύο βιβλίων. Σε αυτά ισχυρίζεται ότι Πρωτοΐωνες δεν ήταν μόνο οι Πελασγοί και οι Μινωίτες, αλλά και οι Τρώες, οι Λούβιοι, οι Κάρες, οι Φιλισταίοι… ακόμη και οι υπερδουνάβιοι Θράκες.

Το σοκ διπλασιάστηκε όταν το 1998 ο Μηνάς Τσικριτσής ανακοίνωσε ότι η δική του έρευνα μέσω υπολογιστή τον οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η Γραμμική Α ήταν η γραφή μια αιολικής διαλέκτου, όπως αυτή που μιλούσαν οι Λούβιοι, απέναντι από τη Λέσβο. Είχε τροφοδοτήσει με όλα τα σύμβολα της Γραμμικής Α ένα πρόγραμμα υπολογιστή και είχε κωδικοποιήσει τη γραφή με ένα σύστημα παρόμοιο με εκείνο που χρησιμοποιήθηκε για τον «Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας».

Για να μην επεκταθούμε, με τη μέθοδο αυτή κατόρθωσε να αντιπαραβάλει τις δύο γραφές μεταξύ τους και να βρει τις φωνητικές αντιστοιχήσεις τους. Έτσι, οι λέξεις άρχισαν να παίρνουν νόημα, χωρίς ωστόσο να ερμηνεύονται όλες. Πάντως λέξεις όπως οι pa-i-to, su-ki-ri-ta και a-karu βρέθηκαν να αντιστοιχούν σε κρητικά τοπωνύμια, όπως Φαιστός, Σύβρητα και Αρκαλο. Τοπωνύμια; Μα αν ο Δίσκος της Φαιστού περιέχει τοπωνύμια, μήπως είναι… αρχαίο κτηματολόγιο; Η υποψία ενισχύθηκε το 2004, όταν μια ομάδα ερευνητών υπό τον Άχτενμπεργκ (Αchtenberg) ερμήνευσε το κείμενο του δίσκου ως τίτλο ιδιοκτησίας της νήσου, γραμμένο στα Λουβιανά. Κατ΄ αυτούς, το κείμενο αρχίζει με την πρόταση: «Στη Μεσαρά είναι η Φαιστός. (Αυτή ανήκει) στον Νέστορα, τον μέγα άνδρα των Αχαιών». Δηλαδή… ενδέχεται ο Δίσκος της Φαιστού να είναι ο καταστατικός χάρτης κατάληψης της Κρήτης από τους Μυκηναίους!

Έπειτα και από το πρόσφατα δημοσιευμένο κείμενό του στο ημερολόγιο, ζήτησα από τον Μηνά Τσικριτσή να μου εξηγήσει το πώς έφθασε στο να θεωρεί ότι ο Δίσκος της Φαιστού είναι ο «πρώτος χάρτης». Παραθέτω τη σύνοψη όσων μου είπε: «Κάποια στιγμή από την πολύχρονη ενασχόλησή μου με τον δίσκο κόλλησα στην ιδιαιτερότητα της περιοχής Β9,στη δεύτερη πλευρά του δίσκου, όπου το μινωικό πλοίο συνυπάρχει με ένα μοναδικά εμφανιζόμενο στον δίσκο σύμβολο το οποίο ο επιγραφολόγος L.Godart- στο βιβλίο του «Ο Δίσκος της Φαιστού», σελ.116- αποκαλεί «τρίφτη», από την εντύπωση που δημιουργεί λόγω των κουκκίδων που εμφανίζει στην επιφάνειά του.

Παρατηρώντας το σύμβολο αυτό, θυμήθηκα απεικονίσεις παλαιών χαρτών που είχα δει στην έκδοση «Κρήτης νήσου θέσις» του Χρ. Ζαχαράκη (Μικρός Ναυτίλος- Ηράκλειο,2004, σελ.62-63).

Η Κρήτη ως σημαντικότατος κόμβος εμπορικού δικτύου της Ανατολικής Μεσογείου, κατέστη κύριο θέμα της ναυτικής χαρτογραφίας από την αρχή του 15ου αιώνα. Αλλά κυρίως οι χαρτογραφήσεις της, που ακολούθησαν το πρότυπο των πρώιμων πτολεμαϊκών χαρτών, την απεικόνιζαν με μορφή ιδιαίτερα συμβατή με την εικόνα του “τρίφτη” στον Δίσκο της Φαιστού. Αν όντως το σύμβολο αυτό απεικονίζει την Κρήτη, θα πρέπει να αναλογιστούμε με δέος την ανωτερότητα της μινωικής απεικόνισης σε σύγκριση με τους χάρτες του 16ου αι. μ.Χ.: Μέσα σε επιφάνεια μόλις ενός εκατοστού χαρτογράφησαν την Κρήτη, σημειώνοντας με κουκκίδες τα μεγάλα θρησκευτικά κέντρα της. Συνειδητοποιώντας το αυτό, το πρώτο πράγμα που μου ήλθε στον νου ήταν οι ρήσεις του Ομήρου για τις πολλές πόλεις της Κρήτης και το Δαχτυλίδι του Μίνωα με τις 27 κουκκίδες για τα θρησκευτικά κέντρα της.

Πού καταλήγουμε; Στο ότι η συνύπαρξη του πλοίου και του νησιού είναι ένα πιθανό κλειδί στην αποκρυπτογράφηση του δίσκου. Η γειτνιάζουσα λέξη f W είναι πιθανόν να δηλώνει την άφιξη ή αναχώρηση πλοίων από το νησί. Κάπως έτσι θα γίνουμε και εμείς τώρα “αναχωρητές” για την οριστική αποκρυπτογράφηση αυτού του μέγιστου γρίφου!».

Πηγή: Το Βήμα, Τ. Καφαντάρη, 18/1/09